İsveçli tekstil devi H&M’in geçtiğimiz günlerde başlayan ve bir hafta boyunca devam etmesi planlanan Dünya Geri Dönüşüm Haftası’ nı belki sizler de duymuşsunuzdur. Bu organizasyon şimdilik sadece firmanın 3600 den fazla şubesinde gerçekleştirilse de akıllara daha önemli bir soruyu getiriyor: tekstilde geri dönüşüm nedir ve nasıl sağlanır? Bu konuda sizin için ufak bir araştırma yaptım.
Öncelikle tekstilde geri dönüşüm konusunda yoğun çalışmaların yürütülmesinin en önemli nedenlerinden biri kıyafet ve tekstil ürünlerinin %100’ e yakınının geri dönüştürülebilmesi. Hatta bazı ürünler ne kadar yıpranmış olursa olsun geri dönüştürülebiliyor. Yastık, kemer, yatak süngeri, cüzdan ve peluş hayvan gibi ilk bakışta sıra dışı gelen ürünlerin tam listesine buradan ulaşabilirsiniz.
Tekstil ürünlerinde geri dönüşümün genel sürecine bakacak olursak her şey sizin yıprandığı, hoşunuza gitmemeye başladığı ya da modası geçtiği için giymekten vazgeçtiğiniz kıyafetlerinizi ilgili geri dönüşüm merkezine götürmenizle başlıyor. Çok bariz bir aşama gibi görünse de yapılan tüm etkinliklerin esas amacı insanların bu aşamaya katılımını artırmak.
Geri dönüşüm merkezine götürülen tekstil ürünleri kumaşların cinsi, yıpranma durumu, rengi ve boyutu gibi özelliklerine göre sınıflandırılıyor. Bu aşamada sağlam olup yeniden giyilmeye uygun olan kıyafetler bu işlemi gerçekleştiren yere göre ya hayır kurumlarına bağışlanıyor ya da ikinci el mağazalarına satılıyor. Her ne kadar ikinci el mağazalarına satmanın bağış yapmanın yanında daha az olumlu olacağı düşünülse de geri dönüştürülen tekstil ürünlerinin yeni bir yerel ekonomi ve iş fırsatları yaratmasına olanak vermesi bakımından son derece değerli. Bu sınıflandırma işleminde önemli noktalardan biri de bu işlemin gerçekleştirildiği yerde temizleme ve kurutma ünitelerinin bulunmaması. Bu nedenle ıslak ve çamurlu kıyafetler maalesef geri dönüştürülemeden çöpe gidiyor. Dolayısıyla geri dönüştürülmek istenen kıyafetlerin kuru ve temiz olmasına özen gösterilmeli.
Geriye kalan ve yeniden giyilemeyecek kadar yıpranmış olan kıyafetler de bu sefer kumaşın içeriğine göre sınıflandırılıyor. Giydiğimiz kıyafetlerdeki kumaşlar büyük oranda pamuk ve sentetik plastik karışımından oluşur. Bu ikisinin kumaş içinde bulunma oranlarına göre farklı geri dönüşüm süreçlerine girdiklerinden tekrar sınıflandırılmaları gerekir.
Yeniden iplik haline getirilmek istenen kıyafetler kumaşların tekrar boyanmasına gerek kalmaması için son kez renklerine göre sınıflandırıldıktan sonra İplik Geri Kazanım ünitesine gönderilir. Sınıflandırılan kıyafetler burada parçalama ve öğütme işlemine tabi tutularak “adi iplik” denen bir malzemeye dönüşür. Bu aşamada malzemenin ileride hangi amaçla kullanılacağına bağlı olarak farklı ipliklerle karıştırılır. Daha sonra bu karışım örme ve dokumaya hazır hale getirmek ve içinde bulunabilecek katı artıklardan arındırmak amacıyla taranarak düzleştirilir. Yatak ve yalıtım malzemesi yapımında kullanılacak karışımlar ise bu aşamaya girmeyip preslenir.
Polyester ürünlerin geri dönüşümüne de kısaca değinecek olursak onlarda ilk aşama olarak düğme ve fermuarların kıyafetten ayıklanması yer alır. Daha sonra kumaş ufak parçalara öğütülür. Öğütülen bu ufak parçalar daha sonra granülleştirilerek daha ufak tanecikler haline getirilir. Bu ufak tanecikler eritildikten sonra yeniden filament iplikleri oluşturulacak şekilde örülür ve bu ipliklerle yeni polyester kumaşlar üretilir.
Süreci aktardıktan sonra bana ilginç gelen bazı detaylara da değinmek istiyorum. Tekstil ürünlerinin işlenme ve boyanma aşamalarında çok miktarda su kullanılıyor. Geri dönüştürdüğünüz her t-shirt yeni bir t-shirt ün üretilmemesini sağladığı için 2100 litre su tasarrufu sağlıyor. Düşünsenize, şu an dolabınızda bulunan kıyafetlerin üretimi için kullanılan suyla kaç adet havuz dolardı! Ayrıca moda defilelerinde gördüğümüz ve bize çoğunlukla “acayip” gelen elbiselerin bazılarının nedeni belli oldu. Bazı firmalar yıpranmış kumaşları doğrudan kıyafetlerde kullanarak moda oluşturmaya çalışıyor. Gördüğünüz yırtık pırtık bir t-shirt belki de geri dönüştürülmüştür!
Yazıyı sonlandırmadan önce bu geri kazanılan kumaşlarla neler üretildiğine de değinmek istiyorum. Çünkü bunlarla yalnızca yeni kıyafetler üretmekten çok daha fazlası yapılıyor. Bunlar temizlik bezi, kilim, izolasyon ve dolgu malzemesi, katranlı kağıt, kaplama paneli ve hatta hoparlör konisi yapımında bile kullanılıyor. Anlayacağınız, kıyafetlerinizi geri dönüşüme götürmek kadar basit bir şey yaparak aslında çevreye çok fazla katkımız oluyor. Haydi hepimiz kullanmadığımız kıyafetlerimizi geri dönüştürelim!