Organik pamuk tarımı ile ilgili çalışmalar 70’li yıllardan itibaren dünyada gelişmeye başlayan çevre bilincinin bir sonucu olarak ilgi görmeye başlamıştır. Çevre kirliliği kavramını oluşturan önemli etkenlerden birisi olan tarımsal kirlilik, günümüzde doğal yaşam dengesi düşünülmeksizin uygulanan modern tarım yöntemlerinde kullanılan sentetik maddelerin toprağa verilmesi sonucu ortaya çıkmaktadır.
Organik Pamuk, konvansiyonel pamuğa göre tamamen doğal yöntemlerle üretilmekte ve doğanın korunmasını destek vererek, sürdürülebilir tarıma olanak sağlamaktadır. Karsu Tekstil, %100 organik pamuk ve organik pamuklu iplikler üreterek doğal ortamın korunmasına destek sağlamaktadır.
Tarım alanlarında kullanılan çeşitli kimyasal maddeler, esas kullanım amaçlarının yanı sıra toprak, bitkiler, hayvanlar ve dolaylı olarak da insan yaşamı üzerinde önemli tehdit unsuru oluşturmaktadır. Çevreci hareketler sonucu bu zararlar hiçbir yanılgıya meydan vermeyecek şekilde tespit edilmiş ve tarımsal kirliliğe yol açan etkenlerin ortadan kaldırıldığı, tamamen doğal yöntemlerin kullanıldığı bir tarım yöntemi tanımlanarak bu yöntemin uygulanması konusunda çalışmalara başlanmıştır. Kimyasal yardımcı maddelerin henüz bulunmadığı dönemlerde binlerce yıl boyunca başarı ile uygulanmış olan bu yöntem “organik tarım” olarak isimlendirilmektedir.
Organik tarım, sentetik yolla elde edilen insektisit, herbisit, fungusit, kimyasal gübre, bitki büyüme düzenleyicileri, defoliyant ve desikantların kullanılmadığı, ekim nöbeti, organik gübreleme ve biyolojik esaslı hastalık ve zararlı kontrolüne dayanan, çevreye ve doğaya zarar vermeyen, hatta koruyan bir tarım sistemi olarak tanımlanmaktadır. İnsana ve çevreye duyarlı bir üretim sistemi olması nedeniyle hem ülkemizde hem de dış ülkelerde gittikçe önemini arttırmaktadır. Günümüzde tüketiciler sadece kendi sağlıklarını korumak amacıyla değil, ürünlerin yetiştirilme aşamalarında çevreye, insanlara ve gelecek nesillere verebilecekleri tehlikeleri dikkate alarak organik ürünleri tercih etmektedirler.
Organik pamuk üretiminde üretime karar verilmesi ile organik üretim süreci başlar, sertifikasyon işlemleri için başvuru yapılır, organik üretim için en uygun alan belirlenir ve organik tohumdan üretimin son aşamasına ve tekstil ürününe dönüşünceye kadar bu süreç devam eder. Organik üretilen pamuklar, nakliye, çırçırlama, depolama ve tekstil aşamalarında geleneksel pamuklardan ayrı tutulmakta ve ayrı işlem görmektedir. Tarım sürecinde organik olarak yetiştirilmiş liflerin tekstil sektöründe ilgili standartlara göre işleme alınması ile organik tekstil sektörü doğmuştur.
ORGANİK PAMUK ÜRETİMİNDE TÜRKİYE’NİN DURUMU
Dünya’da organik pamuk üretimi ilk defa 1980’li yılların sonlarında Türkiye’de başlamıştır ve ilk sertifikasyon işlemi 1989/1990 yılında Türkiye’de gerçekleştirilmiştir (ICAC, 2003). Dünya genelinde 22 ülkede organik pamuk üretimi yapılmaktadır. Bu ülkeler ve üretim miktarları Tablo 1’ de görülmektedir.
Tablo 1’de 2003/2004 üretim döneminden 2006/2007 üretim dönemine kadar en fazla organik pamuk üretiminin yapıldığı ülkeler Türkiye, Hindistan ve Çin olarak tespit edilmiştir. Bu dönemden sonra Hindistan üretimini 4 kat arttırarak ilk sıraya yükselmiş, 2007/2008 üretim döneminde en fazla üretim yapan ülkeler sıralamasında Hindistan (73.702 ton), Suriye (26.000 ton) ve Türkiye (21.698 ton) olarak yer almışlardır. Dünya genelinde 2003/2004 üretim döneminde 19.269 ton olan organik lif pamuk üretimi yaklaşık 7 kat artarak 2007/2008 üretim döneminde toplam 141.563 ton’ a ulaşmıştır. Dünya organik pamuk üretiminin % 87’sinin Hindistan, Türkiye ve Suriye’ de gerçekleştiği Tablo 1’den izlenebilmektedir. Hindistan, Türkiye ve Suriye başta olmak üzere Çin, Amerika, Tanzanya, Uganda, Peru, Mısır, Mali ve İsrail önemli organik pamuk üreticisi ülkeler olarak sıralamada yer almaktadır.
Tablo.1. Ülkelere göre organik pamuk lifi üretimi (ton)
| Ülke | 2003/2004 | 2004/2005 | 2005/2006 | 2006/2007 | 2007/2008 |
| Avustralya | 4 | ||||
| Benin | 25 | 67 | 115 | 496 | 223 |
| Brezilya | 17 | 20 | 82 | ||
| Burkina Faso | 30 | 150 | 374 | 446 | |
| Çin | 1.601 | 1.870 | 2.532 | 4.079 | 7.354 |
| Mısır | 122 | 240 | 240 | 250 | 761 |
| Yunanistan | 59 | 72 | |||
| Hindistan | 2.231 | 6.320 | 12.483 | 18.790 | 73.702 |
| İsrail | 380 | 436 | 600 | 370 | 313 |
| Kenya | 2 | 6 | 3 | ||
| Kırgızistan | 12 | 60 | 150 | 194 | |
| Malavi | 4 | ||||
| Mali | 34 | 296 | 386 | 614 | 335 |
| Nikaragua | 65 | ||||
| Pakistan | 400 | 600 | 1.000 | 271 | 206 |
| Paraguay | 60 | 34 | 184 | 238 | 105 |
| Peru | 404 | 300 | 1.603 | 2.017 | 1.339 |
| Senegal | 6 | 27 | 33 | 65 | 75 |
| İspanya | 4 | ||||
| Suriye | 2.667 | 8.185 | 26.000 | ||
| Tanzanya | 600 | 1.213 | 1.336 | 1.662 | 2.852 |
| Togo | 2 | 1 | |||
| Türkiye | 11.625 | 10.460 | 14.360 | 23.152 | 21.698 |
| Uganda | 740 | 900 | 1.000 | 1.798 | 2.545 |
| Amerika | 1.041 | 1.968 | 2.512 | 1.826 | 3.156 |
| Zambia | 23 | 18 | 50 | ||
| TOPLAM | 19.269 | 24.775 | 41.314 | 64.446 | 141.563 |
Kaynak: The ICAC Recorder, June 2009
Türkiye’ de organik pamuk üretimi
Türkiye’de organik pamuk üretiminin yapıldığı iller ve üretim miktarları 2003 yılından 2008 yılına kadar incelenmiştir (Tablo 2). Türkiye’de 2003 yılında 34.876,90 ton olan toplam organik pamuk üretim miktarı 2006 yılında büyük bir artış göstererek (yaklaşık 2 kat artarak) 63.966,05 tona ve 2008 yılında ise 68.310,00 tona çıkmıştır. Türkiye’de en fazla organik pamuk üretimin yapıldığı iller Şanlıurfa, Aydın ve İzmir illeridir. 2008 üretim yılında Şanlıurfa’da 57.822,28 ton, Aydın’da 6356,33 ton, İzmir ilinde 1730,67 ton, Adıyaman’da 1480,00 ton ve Mardin’de 596,09 ton organik pamuk üretimi yapılmıştır.
Tablo 2. Türkiye’nin illere göre 2003 – 2008 yılları arasındaki organik pamuk üretimi (ton)
| İLLER | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 |
| Adıyaman | – | – | – | – | 480,00 | 1480,00 |
| Aydın | 9841,00 | 6180,85 | 5099,9 | 6741,55 | 12507,09 | 6356,33 |
| Çanakkale | 10,00 | – | – | – | – | – |
| Diyarbakır | – | – | – | 464,00 | 366,00 | – |
| Gaziantep | 75,00 | 135,00 | 60,00 | – | – | – |
| Hatay | 572,00 | 1060,00 | 2135,50 | 2166,00 | 25,60 | 70,00 |
| İzmir | 2188,00 | 1706,40 | 1716,00 | 253,00 | 2315,26 | 1730,67 |
| Kahramanmaraş | – | – | – | – | – | 186,83 |
| Manisa | 228,00 | 319,00 | 154,00 | 170,00 | 175,00 | 68,50 |
| Mardin | – | 1220,00 | 855,00 | 1379,00 | 84,00 | 596,09 |
| Muğla | 34,90 | – | 12,50 | 12,50 | – | – |
| Şanlıurfa | 21.928,00 | 19.647,40 | 25.321,10 | 52.780,00 | 39.582,12 | 57822,28 |
| TOPLAM | 34.876,90 | 30.268,65 | 35.354,00 | 63.966,05 | 55.535,07 | 68.310,00 |
Kaynak, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Organik Tarımsal Üretim Verileri (2003-2008) http://www.tarim.gov.tr/uretim/Organik_Tarim,Organik_Tarim_Statistikleri.
Türkiye’nin organik pamuk ve tekstil ürünleri ihracatı
Türkiye’nin organik pamuk ve tekstil ürünleri ihracat miktarları, ihracatın yapıldığı ülkeler ve ekonomik değerleri Tablo 3’ de verilmiştir.
Tablo 3’de, pamuk lifi başta olmak üzere, pamuklu ev tekstili, bayan giyim eşyaları, bebek giyim eşyaları, bornozlar ve yatak örtülerinin ihraç edildiği görülmektedir. 2003 ve 2004 yıllarında pamuk lifi ihracatı yapılırken, 2007 ve 2008 yıllarında ihraç edilen ürünlerin çeşitlendiği, pamuk lifi ve pamuk ipliği yanında organik tekstil ürünlerinin de ihracatının yapıldığı izlenebilmektedir. Türkiye’nin son 6 yıldaki toplam ihracatının 3.670.184,00 kg, bu ihracattan elde ettiği ekonomik gelirin ise 6.955.708,14 ($) olduğu izlenmektedir. Tayland, Almanya, Bulgaristan, Guatemala, Hindistan, İtalya, Yunanistan, Avustralya, Hollanda, Belçika, Pakistan, Fransa, Çin, Portekiz ve İsrail, Türkiye’nin ihracat yaptığı ülkeler arasında yer almaktadır.
Türkiye’nin 2003 – 2008 yılları arasındaki organik pamuk ve tekstil ürünleri ithalat miktarları ve tutarları incelenmiş, 2003 yılından 2007 yılına kadar organik pamuk ürünlerinde kayıtlı bir ithalat değerinin bulunmadığı, 2008 yılında 92.449 kg organik pamuğun balya olarak Kırgızistan’dan ithal edildiği belirlenmiştir (TKB, 2003-2008).
Organik Pamuk Üretiminin Önemi
Pamuk, yetiştirilmesi sırasında çeşitli kimyasal maddelerin yüksek miktarlarda kullanıldığı bir bitkidir. Dünyada, 2003 yılında, pamuk tarımında 25.000 ton pestisit (insektisit, fungusit, herbisit) kullanılmış olup, bu değer tarımda kullanılan toplam kimyasal pestisit miktarının % 10’undan fazlasını oluşturmaktadır. Halbuki pamuk üretimi, dünyadaki toplam tarım üretiminin % 3’ünden daha azını oluşturmaktadır (Tarakçıoğlu, 2005). Tarımda kullanılan ilaçların sadece % 0.1’i mücadele edilen zararlılara ulaşmakta, geri kalan % 99.9’u toprağa, suya ve havaya karışarak çevreye olumsuz etkide bulunmaktadır. Yoğun kimyasal kullanılarak yetiştirilen tekstil ürünleri alerjiye neden olmakta hassas ciltler ve bebekler için tehlike oluşturmaktadır. Dünyada organik pamuk ile ilgili kurumlar, gelecekle ilgili olumlu beklentilere sahiptir. Her yıl artan sayıda tüketici özellikle; kişisel bakım ürünleri, çocuk ve bebek giyim eşyaları ve aksesuarlarında organik pamuktan elde edilen ürünleri tercih etmektedirler. Bu haliyle organik pamuk ürünleri pazarı oldukça özel bir pazar yapılanması göstermektedir.
Organik Pamuk Üretimini Sınırlayan Faktörler
Organik pamuk üretiminin diğer ülkelerde de yaygınlaşmamasının birçok nedeni bulunmaktadır. 1990’ lı yıllarda 19 ülke organik pamuk üretimi girişiminde bulunmuş, fakat birçoğu üretimi durdurmuştur, bunun nedeninin talebin olmayışından değil ekonomik nedenlerden kaynaklandığı bilinmektedir. Organik üretimde insektisit ve pestisitlerin kullanılmaması, yabancı ot kontrolünün yönetimindeki güçlükler, organik sertifikalı tohumluk kullanımı gereksinimi, tohumlarda ilaç kullanılmaması, elle pamuk hasadı ve hasatta defoliyantların kullanılmaması gibi faktörler ve en önemlisi organik pamuk üretiminin geleneksel üretime göre maliyeti ve organik üretilen pamuklardaki prim fiyatları olduğu bildirilmektedir (ICAC, 2003). Organik üretimde sertifikasyon ücretleri de maliyeti arttıran bir diğer faktördür.
Tablo 3. Türkiye’nin 2003 – 2008 yılları arasındaki organik pamuk ve tekstil ürünleri ihracat miktarları ve
tutarları
| Yıllar | Ürün Çeşidi | Ülke | Miktar(Kg) | Tutar ($) |
| 2003 | Pamuk Elyafı | Tayland, Almanya, Bulgaristan,
Guatemala, Hindistan, İtalya, Yunanistan, Avustralya, Hollanda Belçika, Pakistan |
865.016,00 | 1.376.141,90 |
| 2004 | Pamuk Elyafı | Almanya, Tayland, Belçika, Hindistan | 1.572.912,00
|
2.824.386,71 |
| 2005 | Pamuk Elyafı
Bayan Giyim Pamuklu Ev Tekstili |
Çin Halk Cumhuriyeti
Fransa Birleşik Devletler |
393.741,00
|
741.414,00
|
| 2006 | Pamuk Elyafı | Çin Halk Cumhuriyeti, Portekiz
Mersin Serbest Bölge, İsrail |
120.159,00
|
208.866,40
|
| 2007 | EGE Std Extra Beyaz-Karde Edilmemiş Penyelenmemiş
Pamuk İpliği (Ring) Pamuk İpliği (Tekkat) Askılı tulumlar Tişörtler |
Çin Halk Cumhuriyeti, İtalya
Fransa, İsrail, Romanya İsrail Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Kazakistan, Kuzey Kıbrıs Türk Cum. |
136.863,00 | 348.588,13
|
| 2008 | EGE Std Extra Beyaz-Karde Edilmemiş Penyelenmemiş
Pamuk İpliği-Open-End Pamuk İpliği-Ring Pamuk İpliği-Tekkat, Penyelenmiş |
El-Salvador, Mersin Serbest Bölge,
Portekiz, Tayvan
Portekiz, İtalya İsrail, Romanya, Slovenya
|
581.493,00
|
1.456.311,00
|
| TOPLAM | 3.670.184,00
|
6.955.708,14
|
Kaynak. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Organik Tarımsal Üretim Verileri (2003-2008) http://www.tarim.gov.tr/uretim/Organik_Tarim,Organik_Tarim_Statistikleri.
Organik Pamuk Üretimi İçin Uygun Çeşit Seçimi
Organik pamuk üretiminde optimum verim elde edebilmek dikkatli bir planlamaya bağlıdır. Organik pamuk üretimi için uygun çeşitlerin seçimi ile zararlı baskısının azaltılması ve optimum verime ulaşılması mümkündür. Günümüzde mevcut ticari çeşitler geleneksel üretim koşulları için geliştirilmiş çeşitler olup, yüksek gübre dozları ve sıkı bitki koruma önlemleri ile geliştirilmiştir. Gübrelemeye daha az ihtiyaç duyan, hastalık ve zararlılara karşı daha iyi tolerans gösteren çeşitler organik üretim için daha uygundur ve böylesi çeşitlerin organik üretim koşullarında geliştirilmesi gerekmektedir. Islah materyalleri organik üretim koşullarında test edilir, F2 tek bitki seçimi veya açılan materyalde sıra seçimi organik üretim koşullarında yapılırsa organik üretimde daha fazla başarı sağlanabilir. Organik pamuk üretiminde yer alabilecek çeşitlerin benzer alanda hem organik hem de geleneksel üretim koşullarında kıyaslanarak, uygun bulunan çeşitlerin organik sistemde yetiştirilmesi ile verim azalışı önlenebilir (Chaudhry, 1993).
Organik pamuk üretimindeki verim, klasik yöntemle kıyaslandığında, % 6 ile % 24 oranında daha düşüktür. Amerika’da yapılan araştırmalarda 3 yıl ortalamasına göre (1999/2000-2001/2002) verim düşüklüğü % 39 olarak belirlenmiştir, ancak bu kıyaslamalar deneme koşullarında değil, ülkenin üretim ortalamaları dikkate alınarak yapılmıştır. Organik üretimde geleneksel üretime oranla verim azalışının yüksek olmasının nedeni ülkede transgenik pamukların yetiştirilmesine ve bu pamuklarda zararlılardan dolayı verimlerinde azalma olmamalarına bağlanmıştır. Verimdeki bu azalışın, organik pamuk üreticilerini mağdur etmeyecek farklı ve yüksek fiyat uygulaması ile giderilmesi gerektiği bildirilmektedir (Gençer ve ark., 2004)
Bazı araştırıcılara göre organik ve geleneksel üretimde önemli bir verim farklılığının olmadığı bildirilmiştir (Swezey ve Goldman, 1996; Tulip and Ton, 2002). Geleneksel ve farklı organik üretim sistemlerinden oluşan 7 farklı üretim modelinin kıyaslandığı başka bir araştırmada, Hatay koşullarında en yüksek verimin 427.7 kg/da ile geleneksel üretimden elde edildiği, organik üretim sistemlerinde verimin 207.5 ile 386.3 kg/da arasında değiştiği, en yüksek verimin yeşil gübreleme + çiftlik gübresi, en düşük verimin ise tamamen girdisiz yapılan üretim modelinden elde edildiği tespit edilmiştir (Çalışkan ve ark. 2009). Organik üretimde verim artışı için yeşil gübre, çiftlik gübresi, çeşitli atıklardan oluşan kompostlar, azot ve fosfor bağlayıcı bakteriler ve organik kökenli preparatlar kullanılmaktadır. Organik üretilen pamukların lif kalitesi üzerine yapılan çalışmalarda, lif uzunluğu, lif inceliği ve lif kopma dayanıklılığı değerlerinde bir farklılığın bulunmadığı bildirilmektedir (Swezey ve Goldman 1996).
Organik pamuk üretiminde ekim nöbeti sisteminin uygulanması hem zararlı kontrolü hem de topraktaki hastalık etmenlerinin azaltılmasında en etkin yöntemdir. Alabama’da uzun yıllar yürütülen bir çalışmada kışlık baklagil bitkisi ile ekim nöbetine giren pamuklardan elde edilen verimin azot gübrelemesi uygulanan pamuklardan elde edilen verime eşdeğer olduğu bildirilmektedir Zararlı yönetimi için zararlıların pamuktan daha fazla tercih ettiği bitkilerin tuzak bitkiler olarak pamuğun kenarına ekilmesinin etkili olduğu (yonca, susam, sorgum, bamya gibi) ve bu şekilde zararlı baskısının kontrol altında tutulabileceği belirtilmektedir (Guerana ve Sullivan., 2003).
Organik Tekstil Ürünleri
Organik pamuğun halen % 85’i hazır giyimde, % 10’u ev tekstillerinde, % 5’ide sağlık ve kişisel bakım ürünlerinde kullanılmaktadır (Özdoğan ve ark., 2009). Nike, Timberland, Marks&Spencer, H&M, Ikea, Levi’s, Wal-Mart ve GAP gibi büyük markaların 2013 yılına kadar organik pamuk alımlarını yüzde 10’a çıkarmayı hedeflediklerini bildirmektedirler, bu durum organik pamuk ve tekstil ürünlerinin pazarlama sorununun bulunmadığını, bu ürünlere yeterince talebin olduğunu göstermektedir.
Sertifikasyon İşlemleri ve Destekler
Tarım ve Köyişleri Bakanlığı tarafından organik tarımda sertifikasyon işlemleri için yetkilendirilen ve organik ürün sertifikası veren, uluslararası kontrol yetkisine sahip kuruluşlar BCS, IMO, ECOCERT, ETKO, EKO-TAR, CERES, IMC vb. dir.
Tarım ve Köyişleri Bakanlığı 26.02.2010 tarihli ve 27505 sayılı Resmi Gazetede yayınladığı 2010/118 sayılı karara istinaden Çiftçi Kayıt Sistemine kayıtlı organik tarım ve iyi tarım yapan üreticilere 2010 yılı için geçerli olmak üzere 25 TL/dekar destek ödemesi yapılmaktadır. Organik üretim yapan üreticiler doğrudan gelir desteği ve faiz indirimli kredilerden de faydalanmaktadır.
Pamuk üretiminde gübre, herbisit, insektisit, pestisit, büyüme düzenleyicileri, defoliyant ve desikant gibi birçok kimyasalın kullanılması ile pamuğun diğer ürünlere karşı karlılığı azalmaktadır. Bu kimyasalların kullanımı çevre ve insan sağlığı açısından risk oluşturmaktadır. Organik pamuk üretimi kimyasal kullanılmadan ürünün yetişmesine olanak sağlayan alternatif bir üretim şeklidir. Organik pamuk ve organik tekstil ürünlerine olan talep giderek artmaktadır. Ancak organik pamuk üretiminde gözlemlenen verim azalışı ve organik ürünlerin yeterince desteklenememesi en önemli sorunlar arasında yer almaktadır. Bu nedenle verimliliği arttırmaya yönelik araştırma çalışmalarına hız verilmeli ve yeterince kaynak aktarılmalıdır. Organik pamuk ve tekstil ürünleri konusunda düzenlenecek eğitim çalışmaları ile üretici ve tüketicinin bilinçlendirilmesi sağlanmalıdır. Türkiye pamuk üretiminde önemli bir konumdadır, ekim alanı yönünden Dünya’da yedinci, birim alandan elde edilen lif pamuk verimi yönünden dördüncü, pamuk üretimi yönünden ise altıncı sıralamadadır. Organik pamuk üretimi yönünden lider ülke konumunda olan Türkiye sahip olduğu GAP barajı ile sulamaya açılacak yeni alanlarda da organik pamuk üretimi yaparak tekstil ürünlerine dönüştürmeli ve ihracatını arttırmalıdır.